Τι έγινε πριν από τέσσερα χρόνια; Γιατί η δολοφονία ενός
15χρονου στα Εξάρχεια από την αστυνομία, πυροδότησε μια τόσο μαζική και
άγρια αντίδραση;
Τι ήταν αυτό που τη γενίκευσε σε συνολική αμφισβήτηση του συστήματος πριν ακόμη το Μνημόνιο αποκαλύψει τη γύμνια του. Ήταν ξέσπασμα, εξέγερση, επανάσταση, μεμονωμένο περιστατικό, μητροπολιτική βία, υπόθεση των μαθητών;
Ήταν μετά το Άρθρο 16 και πριν από τις Πλατείες. Ήταν όμως κάτι που τις συνέδεσε; Και τι είναι σήμερα, πώς επηρέασε την πορεία των πραγμάτων;
Τέσσερα χρόνια μετά, από μια σχετική απόσταση, αλλά με τις μνήμες πρόσφατες και πρόχειρες η “Αυγή” επιχειρεί μια επαναπροσέγγιση των γεγονότων.
* Πώς βιώσατε όσα συνέβησαν το βράδυ της 6ης Δεκέμβρη;
Γιώργος Καρατέγος: Είδα κόσμο μαζεμένο στο σημείο, ο οποίος είχε μαζευτεί από τα γύρω μαγαζιά. «Τον πυροβόλησαν» μου είπαν. Σε λίγο έφτασε το ασθενοφόρο. Το σοκ όλων μας ήταν πολύ ισχυρό. Οι φίλοι του Αλέξανδρου δεν μπορούσαν να διανοηθούν τι έχει γίνει. Αυθόρμητα μαζεύτηκε πλήθος κόσμου και κινήθηκε προς τη διμοιρία των ΜΑΤ που βρισκόταν στη Χαριλάου
Τρικούπη κι άρχισε να τους βρίζει και να τους πετάει αντικείμενα. Τα ΜΑΤ δεν αντέδρασαν. Ύστερα ο κόσμος κινήθηκε προς την οδό Στουρνάρη, όπου τα έσπασαν όλα.
* Γιατί ήταν τόσο άμεση η αντίδραση;
Θέμις Καπλάνη: Βρισκόμουν στην πλατεία Εξαρχείων. Τα πρώτα 20 λεπτά επικρατούσε παραπληροφόρηση. Μόλις μαθεύτηκε στην πλατεία ότι έχουν πυροβολήσει έναν 15χρονο,
στήθηκαν οδοφράγματα στη Στουρνάρη αμέσως. Η αντίδραση του κόσμου ήταν φυσική κι αυτό ήταν πρωτοφανές.
Μάνια Σωτηροπούλου: Η αντίδραση του κόσμου ξέσπασε σαν φυσικό φαινόμενο. Δεν ήθελες να μπεις σπίτι σου, ήθελες να διαδηλώνεις, ήθελες για έναν μήνα να είσαι στον δρόμο. Τη διαδρομή Σταδίου - Πανεπιστημίου - Ιπποκράτους ΓΑΔΑ ήθελες να την κάνεις συνεχώς.
* Για ποιο λόγο ήθελες να είσαι συνεχώς στον δρόμο;
Αυτό που ήθελα να κάνω είναι να είμαι συνεχώς στο σχολείο μου και να συζητάω. Η ανάγκη για συζήτηση ήταν διάχυτη. Όλοι ρωτούσαν: «Γιατί;». Δεν ήταν μόνο το γεγονός της δολοφονίας. Συνεχώς αισθάνεσαι βία. Βία είναι η σχολική επιτυχία και οι καλοί βαθμοί. Βία είναι να μην μπορείς να ευχαριστιέσαι ό,τι μαθαίνεις. Και τελικά βία είναι να βγαίνεις βράδυ Σαββάτου για να χαλαρώσεις και να σε σκοτώνουν.
* Πώς ήταν η κατάσταση στα σχολεία;
Γιώργος Καρατέγος: Το υπουργείο είχε κηρύξει τριήμερη αναστολή των μαθημάτων. Πήγαμε στα σχολεία τη Δευτέρα, η υποδιευθύντρια μας έδωσε το μικρόφωνο να μιλήσουμε. Δεν είπαμε κάτι. Είχαμε ήδη μιλήσει και με άλλα σχολεία και είχαμε πει να μαζευτούμε στα Προπύλαια. Πήραμε το μικρόφωνο μετά και καλέσαμε στην πορεία. Βγαίνοντας από το σχολείο είδα -πέρα από τους 15-20 συμμαθητές μου που κατεβαίναμε στις πορείες- να ακολουθούν όλοι. Στα Προπύλαια η εικόνα ήταν πανηγυρική. Από παντού εμφανίζονταν μικρές πορείες σχολείων. Ήταν απρόσμενη η τόσο μεγάλη προσέλευση. Μαζεύτηκαν σχεδόν 3.000 μαθητές. Η πορεία κατευθύνθηκε στη ΓΑΔΑ. Με το που αντικρίσαμε τα ΜΑΤ, αυθόρμητα ο κόσμος άρχισε να πετάει αβγά, μπουκάλια με νερό και πέτρες.
Θέμις Καπλάνη: Μετά τη μαθητική πορεία ζήσαμε το πιο δύσκολο βράδυ της ζωής μας στη μεγαλειώδη πορεία της Δευτέρας, όπου συμμετείχαν όλες οι πολιτικές οργανώσεις και νεολαίες της Αριστεράς. Τέτοια οργή και τέτοιον τρόμο δεν έχω αισθανθεί ξανά στα εφηβικά μου χρόνια. Το παράδοξο του Δεκέμβρη, το οποίο συνιστά και μια νίκη, είναι ότι, λίγες μέρες μετά, καταφέραμε και οργανώσαμε αυτό το ρευστό πράγμα, φτιάχνοντας το Συντονιστικό Μαθητών Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος. Αν δεν είχε στηθεί αυτό, ο Δεκέμβρης θα είχε εξελιχθεί σε κάτι πολύ πιο βάναυσο.
Μ.Σ.: Τα ζητήματα που έβαλε το συντονιστικό των μαθητών είχαν να κάνουν κυρίως με την κρατική καταστολή. Ζητούσαμε αφοπλισμό της αστυνομίας και διάλυση των ΜΑΤ, όπως και υποχρεωτικά ψυχολογικά τεστ για όσους μπαίνουν στα σώματα ασφαλείας.
Οι επόμενες μέρες εξελίχθηκαν με ραγδαίο ρυθμό. Πολλοί μαθητές, που δεν είχαν προηγούμενη σχέση ούτε με την Αριστερά ούτε με τα κινήματα, άρχισαν να συζητάνε και να θέτουν ερωτήματα. Κι όχι μόνο αυτοί, αλλά και οι καθηγητές, οι γονείς, όλοι ήθελαν να μιλήσουν. Δεν ήταν μόνο η δολοφονία του Αλέξανδρου. Ο Δεκέμβρης ήταν η αρχή. Αντιλαμβανόμασταν όλοι πως η συνέχεια δεν θα είναι καλή. Πέρα από το γεγονός της συγκεκριμένης δολοφονίας, άρχισαν να μπαίνουν θέματα του στυλ "έχουν φτιάξει ένα κράτος που καταστέλλει όλες τις κοινωνικές αντιδράσεις και δολοφονεί ανήλικα παιδιά".
Μ.Σ.: Το κλίμα που επικρατούσε τη Δευτέρα στις 8 του Δεκέμβρη ήταν «Σήμερα θα φτάσουμε στη ΓΑΔΑ». Το ΠΑΜΕ είχε συγκέντρωση στην Ομόνοια για άσχετο λόγο. Υπήρχαν εκεί και σχολεία που ήλεγχε το ΣΑΣΑ. Εμείς κατευθυνθήκαμε προς τα Προπύλαια, τα οποία ήταν πλημμυρισμένα από μαθητές. Μαζί μας ήρθαν και σχολεία από την Γκράβα, το οποίο δεν το περίμενα γιατί αυτά τα ελέγχει το ΣΑΣΑ. «Δεν είχαμε καμία όρεξη να φωνάξουμε 90 χρόνια ΚΚΕ, 40 χρόνια ΚΝΕ» μας είπαν.
Η ταυτότητα του γεγονότος δεν γινόταν να μην σε αγγίξει. Ο Αλέξανδρος τα είχε όλα: συμμαθητής, γιος, εγγονός, είναι στο κέντρο της πρωτεύουσας. Όλες οι κοινωνικές κατηγορίες ήθελαν να εξεγερθούν. Η πορεία που έγινε τη Δευτέρα το βράδυ είχε πολύ θυμό. Ο Δεκέμβρης τα είχε όλα: το δέντρο, τις φυσούνες, όλα... Αλλά δεν είχε φόβο. Αυτό που κυριαρχούσε ήταν το «τώρα να δείτε τι θα πάθετε». Το «Δεν θα μείνει κολυμπηθρόξυλο» επικρατούσε από τη μάνα από το Κερατσίνι μέχρι τον καθηγητή πανεπιστημίου.
Θ.Κ.: Η συζήτηση στα σχολεία ξέφυγε από το γεγονός της δολοφονίας και πήγε σε ερωτήματα όπως «τι σχολείο θέλουμε ή τι μέλλον θέλουμε;». Σ’ αυτό συνέβαλαν και οι καθηγητές.
* Πώς ανταποκρίθηκαν οι συμμαθητές σας στα ερωτήματα που έμπαιναν;
Γ.Κ.: Πάρα πολύ θετικά. Θυμάμαι ότι καθόμουν στο σχολείο και με ρωτούσαν γιατί δεν μιλάω. «Δεν χρειάζεται» απαντούσα. Με υπερέβαινε η κατάσταση. Κόσμος που δεν είχε σχέση με την πολιτική έβαζε ζητήματα που αφορούσαν συνολικά όλη την κοινωνική οργάνωση.
* Τι έμεινε από τότε;
Θ.Κ.: Αυτό που αντιλαμβάνομαι είναι διττό: Υπήρξε ένα κομμάτι κόσμου το οποίο πολιτικοποιήθηκε βαθιά. Από την άλλη ο Δεκέμβρης μετέτρεψε το μπάχαλο σε μαγκιά. Άλλαξε εντελώς το κίνημα μετά τον Δεκέμβρη. Υπήρξε κόσμος που έφτασε στο άλλο άκρο, επιλέγοντας το μπάχαλο για το μπάχαλο.
Γ.Κ.: Ούτως ή άλλως ο Δεκέμβρης ήταν βίαιο γεγονός. Όμως, υπήρξε και κόσμος που φετιχοποίησε τη βία, που μπήκε σε μια διαδικασία «video game σε πραγματικό χρόνο». Υπήρξε πολύς κόσμος που ενώ, χωρίς να το καταλαβαίνει, δρούσε πολιτικά, εφόσον συμμετείχε στις διαδικασίες, έφτασε σε σημείο να δηλώνει αποστροφή προς την πολιτική. Άρχισε να αντιλαμβάνεται την πολιτική ως κάτι κακό, που είναι όπλο του αντιπάλου de facto.
Μ.Σ.: Στις ευρωεκλογές του 2009 ήταν ελάχιστοι οι μαθητές που συμμετείχαν στον Δεκέμβρη και πήγαν να ψηφίσουν. Αν κι οι ίδιοι παρήγαγαν πολιτική, δεν την έκαναν κτήμα τους. Ίσως η κοινωνία να ήταν σε πρωτόλειο στάδιο. Το 2008 βάλαμε ερωτήματα, αλλά δεν μπορούσαμε να τα κάνουμε πολιτική. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως όλα αυτά τα παιδιά έχουν πάει σπίτια τους.
Οι δημοσκοπήσεις της περιόδου: Ο κόσμος καταλάβαινε τι τρέχει
«Σε αντιδιαστολή με την πολιτική τάξη της χώρας, η πλειονότητα
της ελληνικής κοινής γνώμης φαίνεται να έχει αντιληφθεί επαρκώς το
μέγεθος, αλλά σε μεγάλο βαθμό και τον χαρακτήρα της εντεινόμενης
κοινωνικής έκρηξης» υπογράμμιζε στην ανάλυση που είχε κάνει ο Γιάννης
Μαυρής για την έρευνα "Δεκέμβριος 2008 - Στάσεις και αντιλήψεις της
ελληνικής κοινής γνώμης στην εξέγερση της νεολαίας», την οποία διεξήγαγε
η Public Issue εν μέσω της εξέγερσης.
Η έρευνα για λογαριασμό της «Καθημερινής" είχε διεξαχθεί μεταξύ 11 και 12 Δεκεμβρίου του 2008, ενώ δημοσιεύτηκε στις 14.12. Έναν χρόνο μετά, διεξήχθη από την ίδια εταιρεία, πάλι για την «Καθημερινή», πανελλαδική έρευνα με θέμα «Δεκέμβριος 2008 - Ένα έτος μετά: Ανατομία ενός γεγονότος», η οποία είχε δημοσιευτεί στις 6.12.
Αξίζει να σταθεί κανείς σε κάποια ποιοτικά χαρακτηριστικά των δύο αυτών ερευνών, τόσο σε συγκριτικό επίπεδο, δηλαδή να παρατηρήσει μεταβολές σε κάποια θέματα από το «εν θερμώ» της πρώτης έρευνας σε σχέση με την επόμενη χρονιά, όσο και, κυρίως, να εντοπίσει στοιχεία της ελληνικής κοινωνίας που αναδείχτηκαν από την εξέγερση και καθορίζουν την τρέχουσα συγκυρία.
Στην πρώτη έρευνα, το 60% θεωρούσε τα γεγονότα ως «εξέγερση», ποσοστό που παρέμεινε πάνω από το 50% το 2009, φτάνοντας το 52%. Το 48% είπε πως τα γεγονότα δεν ήταν υποκινούμενα το 2008, ενώ στην ίδια ερώτηση, το 2009, το ποσοστό αυξάνεται, φτάνοντας το 51%. Το 66% των ερωτηθέντων το 2008 δήλωσε δυσαρεστημένο από τον τρόπο που η τηλεόραση προέβαλε τα γεγονότα και το 69% αξιολογούσε ως «μάλλον λάθος» τον χειρισμό της κυβέρνησης για τα γεγονότα.
Στην έρευνα του 2009 υπήρχε η ερώτηση: «Σήμερα υπάρχουν οι κοινωνικές συνθήκες για την επανάληψη παρόμοιων γεγονότων;». «Ναι, υπάρχουν» είχε απαντήσει το 71% των ερωτηθέντων, ενώ ενδιαφέροντα ευρήματα υπάρχουν και στο πώς κατανέμονται οι απαντήσεις ανά ηλικιακές κατηγορίες για το ερώτημα αυτό, με τις νεότερες ηλικίες να δίνουν τον τόνο. Στην ερώτηση «Ήταν τα 'Δεκεμβριανά' σημαντικό πολιτικό γεγονός;» το 76% απήντησε «ναι», ενώ το 47% των ερωτηθέντων απάντησε πως μάλλον ενισχύθηκε η Αριστερά από τα Δεκεμβριανά.
Στην ανάλυση που κάνει η ίδια η εταιρεία για την έρευνα του 2009 αναφέρονται μεταξύ άλλων τα εξής: «Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εικόνα προκύπτει και από τη γνώμη των ερωτηθέντων για την κοινωνική προέλευση των συμμετεχόντων στα γεγονότα του περασμένου Δεκεμβρίου. Από τις απαντήσεις διαπιστώνεται ότι: α) 3 στους 10 (31%) πολίτες αναφέρονται, αυθόρμητα, στην ταξική προέλευση των συμμετεχόντων αν και συγκεχυμένα ('κατώτερη-εργατική τάξη', 'φτωχοί', 'μετανάστες', 'άνεργοι', 'υποπρολεταριάτο', 'μεσαία τάξη', 'ανώτερη τάξη', 'πλούσιοι', κ.ά.). β) Επίσης, 2 στους 10 (20%) πιστεύουν ότι στα γεγονότα του περασμένου Δεκεμβρίου συμμετείχε η νεολαία ('νέοι', 'μαθητές', 'φοιτητές')».
Γιατί τρομάζει ο Δεκέμβρης;
Τι ήταν αυτό που τη γενίκευσε σε συνολική αμφισβήτηση του συστήματος πριν ακόμη το Μνημόνιο αποκαλύψει τη γύμνια του. Ήταν ξέσπασμα, εξέγερση, επανάσταση, μεμονωμένο περιστατικό, μητροπολιτική βία, υπόθεση των μαθητών;
Ήταν μετά το Άρθρο 16 και πριν από τις Πλατείες. Ήταν όμως κάτι που τις συνέδεσε; Και τι είναι σήμερα, πώς επηρέασε την πορεία των πραγμάτων;
Τέσσερα χρόνια μετά, από μια σχετική απόσταση, αλλά με τις μνήμες πρόσφατες και πρόχειρες η “Αυγή” επιχειρεί μια επαναπροσέγγιση των γεγονότων.
Δεκέμβρης του 2008: Μιλούν στην "Αυγή" τρία μέλη του Συντονιστικού Μαθητών
* Πώς βιώσατε όσα συνέβησαν το βράδυ της 6ης Δεκέμβρη;
Γιώργος Καρατέγος: Είδα κόσμο μαζεμένο στο σημείο, ο οποίος είχε μαζευτεί από τα γύρω μαγαζιά. «Τον πυροβόλησαν» μου είπαν. Σε λίγο έφτασε το ασθενοφόρο. Το σοκ όλων μας ήταν πολύ ισχυρό. Οι φίλοι του Αλέξανδρου δεν μπορούσαν να διανοηθούν τι έχει γίνει. Αυθόρμητα μαζεύτηκε πλήθος κόσμου και κινήθηκε προς τη διμοιρία των ΜΑΤ που βρισκόταν στη Χαριλάου
Τρικούπη κι άρχισε να τους βρίζει και να τους πετάει αντικείμενα. Τα ΜΑΤ δεν αντέδρασαν. Ύστερα ο κόσμος κινήθηκε προς την οδό Στουρνάρη, όπου τα έσπασαν όλα.
* Γιατί ήταν τόσο άμεση η αντίδραση;
Θέμις Καπλάνη: Βρισκόμουν στην πλατεία Εξαρχείων. Τα πρώτα 20 λεπτά επικρατούσε παραπληροφόρηση. Μόλις μαθεύτηκε στην πλατεία ότι έχουν πυροβολήσει έναν 15χρονο,
στήθηκαν οδοφράγματα στη Στουρνάρη αμέσως. Η αντίδραση του κόσμου ήταν φυσική κι αυτό ήταν πρωτοφανές.
Μάνια Σωτηροπούλου: Η αντίδραση του κόσμου ξέσπασε σαν φυσικό φαινόμενο. Δεν ήθελες να μπεις σπίτι σου, ήθελες να διαδηλώνεις, ήθελες για έναν μήνα να είσαι στον δρόμο. Τη διαδρομή Σταδίου - Πανεπιστημίου - Ιπποκράτους ΓΑΔΑ ήθελες να την κάνεις συνεχώς.
* Για ποιο λόγο ήθελες να είσαι συνεχώς στον δρόμο;
Αυτό που ήθελα να κάνω είναι να είμαι συνεχώς στο σχολείο μου και να συζητάω. Η ανάγκη για συζήτηση ήταν διάχυτη. Όλοι ρωτούσαν: «Γιατί;». Δεν ήταν μόνο το γεγονός της δολοφονίας. Συνεχώς αισθάνεσαι βία. Βία είναι η σχολική επιτυχία και οι καλοί βαθμοί. Βία είναι να μην μπορείς να ευχαριστιέσαι ό,τι μαθαίνεις. Και τελικά βία είναι να βγαίνεις βράδυ Σαββάτου για να χαλαρώσεις και να σε σκοτώνουν.
* Πώς ήταν η κατάσταση στα σχολεία;
Γιώργος Καρατέγος: Το υπουργείο είχε κηρύξει τριήμερη αναστολή των μαθημάτων. Πήγαμε στα σχολεία τη Δευτέρα, η υποδιευθύντρια μας έδωσε το μικρόφωνο να μιλήσουμε. Δεν είπαμε κάτι. Είχαμε ήδη μιλήσει και με άλλα σχολεία και είχαμε πει να μαζευτούμε στα Προπύλαια. Πήραμε το μικρόφωνο μετά και καλέσαμε στην πορεία. Βγαίνοντας από το σχολείο είδα -πέρα από τους 15-20 συμμαθητές μου που κατεβαίναμε στις πορείες- να ακολουθούν όλοι. Στα Προπύλαια η εικόνα ήταν πανηγυρική. Από παντού εμφανίζονταν μικρές πορείες σχολείων. Ήταν απρόσμενη η τόσο μεγάλη προσέλευση. Μαζεύτηκαν σχεδόν 3.000 μαθητές. Η πορεία κατευθύνθηκε στη ΓΑΔΑ. Με το που αντικρίσαμε τα ΜΑΤ, αυθόρμητα ο κόσμος άρχισε να πετάει αβγά, μπουκάλια με νερό και πέτρες.
Θέμις Καπλάνη: Μετά τη μαθητική πορεία ζήσαμε το πιο δύσκολο βράδυ της ζωής μας στη μεγαλειώδη πορεία της Δευτέρας, όπου συμμετείχαν όλες οι πολιτικές οργανώσεις και νεολαίες της Αριστεράς. Τέτοια οργή και τέτοιον τρόμο δεν έχω αισθανθεί ξανά στα εφηβικά μου χρόνια. Το παράδοξο του Δεκέμβρη, το οποίο συνιστά και μια νίκη, είναι ότι, λίγες μέρες μετά, καταφέραμε και οργανώσαμε αυτό το ρευστό πράγμα, φτιάχνοντας το Συντονιστικό Μαθητών Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος. Αν δεν είχε στηθεί αυτό, ο Δεκέμβρης θα είχε εξελιχθεί σε κάτι πολύ πιο βάναυσο.
Μ.Σ.: Τα ζητήματα που έβαλε το συντονιστικό των μαθητών είχαν να κάνουν κυρίως με την κρατική καταστολή. Ζητούσαμε αφοπλισμό της αστυνομίας και διάλυση των ΜΑΤ, όπως και υποχρεωτικά ψυχολογικά τεστ για όσους μπαίνουν στα σώματα ασφαλείας.
Οι επόμενες μέρες εξελίχθηκαν με ραγδαίο ρυθμό. Πολλοί μαθητές, που δεν είχαν προηγούμενη σχέση ούτε με την Αριστερά ούτε με τα κινήματα, άρχισαν να συζητάνε και να θέτουν ερωτήματα. Κι όχι μόνο αυτοί, αλλά και οι καθηγητές, οι γονείς, όλοι ήθελαν να μιλήσουν. Δεν ήταν μόνο η δολοφονία του Αλέξανδρου. Ο Δεκέμβρης ήταν η αρχή. Αντιλαμβανόμασταν όλοι πως η συνέχεια δεν θα είναι καλή. Πέρα από το γεγονός της συγκεκριμένης δολοφονίας, άρχισαν να μπαίνουν θέματα του στυλ "έχουν φτιάξει ένα κράτος που καταστέλλει όλες τις κοινωνικές αντιδράσεις και δολοφονεί ανήλικα παιδιά".
Μ.Σ.: Το κλίμα που επικρατούσε τη Δευτέρα στις 8 του Δεκέμβρη ήταν «Σήμερα θα φτάσουμε στη ΓΑΔΑ». Το ΠΑΜΕ είχε συγκέντρωση στην Ομόνοια για άσχετο λόγο. Υπήρχαν εκεί και σχολεία που ήλεγχε το ΣΑΣΑ. Εμείς κατευθυνθήκαμε προς τα Προπύλαια, τα οποία ήταν πλημμυρισμένα από μαθητές. Μαζί μας ήρθαν και σχολεία από την Γκράβα, το οποίο δεν το περίμενα γιατί αυτά τα ελέγχει το ΣΑΣΑ. «Δεν είχαμε καμία όρεξη να φωνάξουμε 90 χρόνια ΚΚΕ, 40 χρόνια ΚΝΕ» μας είπαν.
Η ταυτότητα του γεγονότος δεν γινόταν να μην σε αγγίξει. Ο Αλέξανδρος τα είχε όλα: συμμαθητής, γιος, εγγονός, είναι στο κέντρο της πρωτεύουσας. Όλες οι κοινωνικές κατηγορίες ήθελαν να εξεγερθούν. Η πορεία που έγινε τη Δευτέρα το βράδυ είχε πολύ θυμό. Ο Δεκέμβρης τα είχε όλα: το δέντρο, τις φυσούνες, όλα... Αλλά δεν είχε φόβο. Αυτό που κυριαρχούσε ήταν το «τώρα να δείτε τι θα πάθετε». Το «Δεν θα μείνει κολυμπηθρόξυλο» επικρατούσε από τη μάνα από το Κερατσίνι μέχρι τον καθηγητή πανεπιστημίου.
Θ.Κ.: Η συζήτηση στα σχολεία ξέφυγε από το γεγονός της δολοφονίας και πήγε σε ερωτήματα όπως «τι σχολείο θέλουμε ή τι μέλλον θέλουμε;». Σ’ αυτό συνέβαλαν και οι καθηγητές.
* Πώς ανταποκρίθηκαν οι συμμαθητές σας στα ερωτήματα που έμπαιναν;
Γ.Κ.: Πάρα πολύ θετικά. Θυμάμαι ότι καθόμουν στο σχολείο και με ρωτούσαν γιατί δεν μιλάω. «Δεν χρειάζεται» απαντούσα. Με υπερέβαινε η κατάσταση. Κόσμος που δεν είχε σχέση με την πολιτική έβαζε ζητήματα που αφορούσαν συνολικά όλη την κοινωνική οργάνωση.
* Τι έμεινε από τότε;
Θ.Κ.: Αυτό που αντιλαμβάνομαι είναι διττό: Υπήρξε ένα κομμάτι κόσμου το οποίο πολιτικοποιήθηκε βαθιά. Από την άλλη ο Δεκέμβρης μετέτρεψε το μπάχαλο σε μαγκιά. Άλλαξε εντελώς το κίνημα μετά τον Δεκέμβρη. Υπήρξε κόσμος που έφτασε στο άλλο άκρο, επιλέγοντας το μπάχαλο για το μπάχαλο.
Γ.Κ.: Ούτως ή άλλως ο Δεκέμβρης ήταν βίαιο γεγονός. Όμως, υπήρξε και κόσμος που φετιχοποίησε τη βία, που μπήκε σε μια διαδικασία «video game σε πραγματικό χρόνο». Υπήρξε πολύς κόσμος που ενώ, χωρίς να το καταλαβαίνει, δρούσε πολιτικά, εφόσον συμμετείχε στις διαδικασίες, έφτασε σε σημείο να δηλώνει αποστροφή προς την πολιτική. Άρχισε να αντιλαμβάνεται την πολιτική ως κάτι κακό, που είναι όπλο του αντιπάλου de facto.
Μ.Σ.: Στις ευρωεκλογές του 2009 ήταν ελάχιστοι οι μαθητές που συμμετείχαν στον Δεκέμβρη και πήγαν να ψηφίσουν. Αν κι οι ίδιοι παρήγαγαν πολιτική, δεν την έκαναν κτήμα τους. Ίσως η κοινωνία να ήταν σε πρωτόλειο στάδιο. Το 2008 βάλαμε ερωτήματα, αλλά δεν μπορούσαμε να τα κάνουμε πολιτική. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως όλα αυτά τα παιδιά έχουν πάει σπίτια τους.
Οι δημοσκοπήσεις της περιόδου: Ο κόσμος καταλάβαινε τι τρέχει
«Σε αντιδιαστολή με την πολιτική τάξη της χώρας, η πλειονότητα
της ελληνικής κοινής γνώμης φαίνεται να έχει αντιληφθεί επαρκώς το
μέγεθος, αλλά σε μεγάλο βαθμό και τον χαρακτήρα της εντεινόμενης
κοινωνικής έκρηξης» υπογράμμιζε στην ανάλυση που είχε κάνει ο Γιάννης
Μαυρής για την έρευνα "Δεκέμβριος 2008 - Στάσεις και αντιλήψεις της
ελληνικής κοινής γνώμης στην εξέγερση της νεολαίας», την οποία διεξήγαγε
η Public Issue εν μέσω της εξέγερσης.Η έρευνα για λογαριασμό της «Καθημερινής" είχε διεξαχθεί μεταξύ 11 και 12 Δεκεμβρίου του 2008, ενώ δημοσιεύτηκε στις 14.12. Έναν χρόνο μετά, διεξήχθη από την ίδια εταιρεία, πάλι για την «Καθημερινή», πανελλαδική έρευνα με θέμα «Δεκέμβριος 2008 - Ένα έτος μετά: Ανατομία ενός γεγονότος», η οποία είχε δημοσιευτεί στις 6.12.
Αξίζει να σταθεί κανείς σε κάποια ποιοτικά χαρακτηριστικά των δύο αυτών ερευνών, τόσο σε συγκριτικό επίπεδο, δηλαδή να παρατηρήσει μεταβολές σε κάποια θέματα από το «εν θερμώ» της πρώτης έρευνας σε σχέση με την επόμενη χρονιά, όσο και, κυρίως, να εντοπίσει στοιχεία της ελληνικής κοινωνίας που αναδείχτηκαν από την εξέγερση και καθορίζουν την τρέχουσα συγκυρία.
Στην πρώτη έρευνα, το 60% θεωρούσε τα γεγονότα ως «εξέγερση», ποσοστό που παρέμεινε πάνω από το 50% το 2009, φτάνοντας το 52%. Το 48% είπε πως τα γεγονότα δεν ήταν υποκινούμενα το 2008, ενώ στην ίδια ερώτηση, το 2009, το ποσοστό αυξάνεται, φτάνοντας το 51%. Το 66% των ερωτηθέντων το 2008 δήλωσε δυσαρεστημένο από τον τρόπο που η τηλεόραση προέβαλε τα γεγονότα και το 69% αξιολογούσε ως «μάλλον λάθος» τον χειρισμό της κυβέρνησης για τα γεγονότα.
Στην έρευνα του 2009 υπήρχε η ερώτηση: «Σήμερα υπάρχουν οι κοινωνικές συνθήκες για την επανάληψη παρόμοιων γεγονότων;». «Ναι, υπάρχουν» είχε απαντήσει το 71% των ερωτηθέντων, ενώ ενδιαφέροντα ευρήματα υπάρχουν και στο πώς κατανέμονται οι απαντήσεις ανά ηλικιακές κατηγορίες για το ερώτημα αυτό, με τις νεότερες ηλικίες να δίνουν τον τόνο. Στην ερώτηση «Ήταν τα 'Δεκεμβριανά' σημαντικό πολιτικό γεγονός;» το 76% απήντησε «ναι», ενώ το 47% των ερωτηθέντων απάντησε πως μάλλον ενισχύθηκε η Αριστερά από τα Δεκεμβριανά.
Στην ανάλυση που κάνει η ίδια η εταιρεία για την έρευνα του 2009 αναφέρονται μεταξύ άλλων τα εξής: «Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εικόνα προκύπτει και από τη γνώμη των ερωτηθέντων για την κοινωνική προέλευση των συμμετεχόντων στα γεγονότα του περασμένου Δεκεμβρίου. Από τις απαντήσεις διαπιστώνεται ότι: α) 3 στους 10 (31%) πολίτες αναφέρονται, αυθόρμητα, στην ταξική προέλευση των συμμετεχόντων αν και συγκεχυμένα ('κατώτερη-εργατική τάξη', 'φτωχοί', 'μετανάστες', 'άνεργοι', 'υποπρολεταριάτο', 'μεσαία τάξη', 'ανώτερη τάξη', 'πλούσιοι', κ.ά.). β) Επίσης, 2 στους 10 (20%) πιστεύουν ότι στα γεγονότα του περασμένου Δεκεμβρίου συμμετείχε η νεολαία ('νέοι', 'μαθητές', 'φοιτητές')».
Γιατί τρομάζει ο Δεκέμβρης;
Του Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδη*
Τέσσερα χρόνια μετά τη στυγερή δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από τις δυνάμεις καταστολής, το εξεγερτικό μήνυμα του Δεκέμβρη εξακολουθεί να τρομάζει (και, κατά τούτο, να εμπνέει). Δεν αποτελεί έκπληξη. Σε μια στιγμή φαινομενικής νηνεμίας ο Δεκέμβρης προέβαλε με τρόπο δραματικό το φάσμα (και, κατά τούτο, το όραμα) της ανατροπής, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα τα τεράστια διεκδικητικά δυναμικά των «από κάτω». Καθοριστικό γνώρισμα - κλειδί της ιδιαιτερότητάς του υπήρξε η ηθική φόρτιση των μαχητικών δράσεων που αναλήφθηκαν και η διάχυσή τους πανελλαδικά αλλά και διεθνώς: σε πάνω από 50 πόλεις, σε 40 και πλέον χώρες.[*]
Αυτά τα στοιχεία είναι που προκαλούν (και θα εξακολουθούν να προκαλούν) την κρατική υστερία. Διότι το υπερβατικό «θέλω να ζήσω» του 2008, που, στο πρώτο του άκουσμα, θεωρήθηκε από πολλούς υπερφίαλο ή και τυφλό, σήμερα έχει αριθμητικές συντεταγμένες και προβολές: στην εκρηκτική ανεργία, στην κοινωνική καταβαράθρωση, στην απειλή του φασισμού.
Με την έννοια αυτή, ο Δεκέμβρης είναι (και θα εξακολουθήσει να είναι) περισσότερο επίκαιρος από ποτέ. Στη θέση του Αλέξη βρίσκεται σήμερα ολόκληρη η ελληνική κοινωνία (και όχι μόνο η ελληνική)· στη θέση του δολοφόνου ειδικού φρουρού ο καταστροφικός καπιταλισμός και το αδίστακτο πολιτικό προσωπικό του. Ο βασιλιάς είναι, βέβαια, γυμνός και, ως εκ τούτου, πανικόβλητος. Μόνη του εφεδρεία, η τρομοκράτηση, τα βασανιστήρια στα αστυνομικά τμήματα, η απηνής προληπτική καταστολή με αφθονία βομβών κρότου - λάμψης.
Κατά τρόπο ειρωνικό, όμως, όλα αυτά αποτελούν ταυτόχρονα και αδιάψευστο τεκμήριο του πόσα πολλά άλλαξαν από τον Δεκέμβρη -σε μεγάλο βαθμό και εξ αιτίας των συγκρουσιακών του παρακαταθηκών. Οι 20 και πλέον μαχητικές γενικές απεργίες της μνημονιακής περιόδου, το δημοκρατικό αίτημα των λαϊκών συνελεύσεων στις πλατείες, η συθέμελη ανατροπή του πολιτικού σκηνικού σίγουρα δεν θα είχαν την ίδια μορφή χωρίς το εξεγερτικό μπόλιασμα του Δεκέμβρη: χωρίς τη συνειδητοποίηση ότι, προκειμένου να εγγράψουν ουσιαστικό μήνυμα στη δημόσια σφαίρα και να είναι αποτελεσματικές, οι συλλογικές δράσεις δεν αναζητούν τη φενάκη του εξανθρωπισμού της κυριαρχίας, αλλά την άρση της (σε πρώτο χρόνο μπλοκάροντας τις ιερές της κανονικότητες).
Αυτό υπέχει και ρόλο υπενθύμισης των προκλήσεων του παρόντος χρόνου. Το αίτημα της συστημικής υπέρβασης ενέχει σήμερα φορτίο κατηγορικής προσταγής ανάλογο αυτού που κίνησε τις δράσεις ώρες μόνο μετά τη δολοφονία του Αλέξη. Η διιστορική αλήθεια ότι προϋπόθεση των μεγάλων πολιτικών ανακατατάξεων είναι οι συγκρουσιακές δράσεις με υπερβατικό ορίζοντα και όραμα· η γνώση του ότι η καταστρεπτική εξουσία, όσο μειοψηφική και ανυπόληπτη και αν είναι, δεν θα παραχωρήσει ποτέ εθελούσια τα προνόμιά της, έστω και αν αυτό της επιβάλλει δολοφονίες· αλλά και η βιωμένη εμπειρία της εθνικής και διεθνικής διάχυσης των αγώνων, η αίσθηση -ακριβώς- της τεράστιας δύναμης όσων φαίνονται να μην «έχουν φωνή» αλλά είναι εκατομμύρια.
Όλα αυτά προσδιορίζουν ένα παρόν με τεράστιο δυναμικό χειραφέτησης και ανατροπής, όπως επίσης και αρκούντως σαφή πολιτικά καθήκοντα. Ο Δεκέμβρης, λοιπόν, εξακολουθεί να τρομάζει. Δεν αποτελεί έκπληξη.
* Ο Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Life Member στο Πανεπιστήμιο του Cambridge
[*] Loukia Kotronaki, Seraphim Seferiades, "Sur les sentiers de la colère: l'espace-temps d'une révolte (Athènes, décembre 2008)", Actuel Marx, No. 48, 2010, σ. 152-165.
Τέσσερα χρόνια μετά τη στυγερή δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από τις δυνάμεις καταστολής, το εξεγερτικό μήνυμα του Δεκέμβρη εξακολουθεί να τρομάζει (και, κατά τούτο, να εμπνέει). Δεν αποτελεί έκπληξη. Σε μια στιγμή φαινομενικής νηνεμίας ο Δεκέμβρης προέβαλε με τρόπο δραματικό το φάσμα (και, κατά τούτο, το όραμα) της ανατροπής, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα τα τεράστια διεκδικητικά δυναμικά των «από κάτω». Καθοριστικό γνώρισμα - κλειδί της ιδιαιτερότητάς του υπήρξε η ηθική φόρτιση των μαχητικών δράσεων που αναλήφθηκαν και η διάχυσή τους πανελλαδικά αλλά και διεθνώς: σε πάνω από 50 πόλεις, σε 40 και πλέον χώρες.[*]
Αυτά τα στοιχεία είναι που προκαλούν (και θα εξακολουθούν να προκαλούν) την κρατική υστερία. Διότι το υπερβατικό «θέλω να ζήσω» του 2008, που, στο πρώτο του άκουσμα, θεωρήθηκε από πολλούς υπερφίαλο ή και τυφλό, σήμερα έχει αριθμητικές συντεταγμένες και προβολές: στην εκρηκτική ανεργία, στην κοινωνική καταβαράθρωση, στην απειλή του φασισμού.
Με την έννοια αυτή, ο Δεκέμβρης είναι (και θα εξακολουθήσει να είναι) περισσότερο επίκαιρος από ποτέ. Στη θέση του Αλέξη βρίσκεται σήμερα ολόκληρη η ελληνική κοινωνία (και όχι μόνο η ελληνική)· στη θέση του δολοφόνου ειδικού φρουρού ο καταστροφικός καπιταλισμός και το αδίστακτο πολιτικό προσωπικό του. Ο βασιλιάς είναι, βέβαια, γυμνός και, ως εκ τούτου, πανικόβλητος. Μόνη του εφεδρεία, η τρομοκράτηση, τα βασανιστήρια στα αστυνομικά τμήματα, η απηνής προληπτική καταστολή με αφθονία βομβών κρότου - λάμψης.
Κατά τρόπο ειρωνικό, όμως, όλα αυτά αποτελούν ταυτόχρονα και αδιάψευστο τεκμήριο του πόσα πολλά άλλαξαν από τον Δεκέμβρη -σε μεγάλο βαθμό και εξ αιτίας των συγκρουσιακών του παρακαταθηκών. Οι 20 και πλέον μαχητικές γενικές απεργίες της μνημονιακής περιόδου, το δημοκρατικό αίτημα των λαϊκών συνελεύσεων στις πλατείες, η συθέμελη ανατροπή του πολιτικού σκηνικού σίγουρα δεν θα είχαν την ίδια μορφή χωρίς το εξεγερτικό μπόλιασμα του Δεκέμβρη: χωρίς τη συνειδητοποίηση ότι, προκειμένου να εγγράψουν ουσιαστικό μήνυμα στη δημόσια σφαίρα και να είναι αποτελεσματικές, οι συλλογικές δράσεις δεν αναζητούν τη φενάκη του εξανθρωπισμού της κυριαρχίας, αλλά την άρση της (σε πρώτο χρόνο μπλοκάροντας τις ιερές της κανονικότητες).
Αυτό υπέχει και ρόλο υπενθύμισης των προκλήσεων του παρόντος χρόνου. Το αίτημα της συστημικής υπέρβασης ενέχει σήμερα φορτίο κατηγορικής προσταγής ανάλογο αυτού που κίνησε τις δράσεις ώρες μόνο μετά τη δολοφονία του Αλέξη. Η διιστορική αλήθεια ότι προϋπόθεση των μεγάλων πολιτικών ανακατατάξεων είναι οι συγκρουσιακές δράσεις με υπερβατικό ορίζοντα και όραμα· η γνώση του ότι η καταστρεπτική εξουσία, όσο μειοψηφική και ανυπόληπτη και αν είναι, δεν θα παραχωρήσει ποτέ εθελούσια τα προνόμιά της, έστω και αν αυτό της επιβάλλει δολοφονίες· αλλά και η βιωμένη εμπειρία της εθνικής και διεθνικής διάχυσης των αγώνων, η αίσθηση -ακριβώς- της τεράστιας δύναμης όσων φαίνονται να μην «έχουν φωνή» αλλά είναι εκατομμύρια.
Όλα αυτά προσδιορίζουν ένα παρόν με τεράστιο δυναμικό χειραφέτησης και ανατροπής, όπως επίσης και αρκούντως σαφή πολιτικά καθήκοντα. Ο Δεκέμβρης, λοιπόν, εξακολουθεί να τρομάζει. Δεν αποτελεί έκπληξη.
* Ο Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Life Member στο Πανεπιστήμιο του Cambridge
[*] Loukia Kotronaki, Seraphim Seferiades, "Sur les sentiers de la colère: l'espace-temps d'une révolte (Athènes, décembre 2008)", Actuel Marx, No. 48, 2010, σ. 152-165.
Ο αγώνας των νέων «εδώ και τώρα» τον Δεκέμβρη του 2008
Του Γιάννη Πεχτελίδη*
Τα γεγονότα που ακολούθησαν τη δολοφονία του δεκαπεντάχρονου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από τον ειδικό φρουρό της Ελληνικής Αστυνομίας τον Δεκέμβριο του 2008 έγιναν αντικείμενο πολιτικής και κοινωνικής αντιπαράθεσης σχετικά με τη φύση και τα αίτιά τους. Το νεκρό σώμα του νεαρού Αλέξη επενδύθηκε με ποικίλες πολιτικές σημασίες. Οι σημασίες αυτές θα μπορούσαν να ταξινομηθούν από τη μία ως ένας ηγεμονικός λόγος που επιχείρησε να περιορίσει τον θάνατο του νεαρού στη σφαίρα του ιδιωτικού (π.χ. αποκλίνουσα προσωπικότητα) και του τυχαίου γεγονότος (π.χ. θάνατος από ατύχημα). Από την άλλη, ως ένας μη ηγεμονικός λόγος υπεράσπισης του νεκρού με στόχο τη διαφύλαξη του δικαιώματος στον σεβασμό προς κάθε νεκρό σώμα.
Στο πλαίσιο αυτής της κοινωνικο-πολιτικής διαμάχης αναπτύχθηκε ένας ορισμένος λόγος των μαθητών, που αφενός είχε στόχο την υπεράσπιση του νεκρού από τη δεύτερη -πολιτική αυτή τη φορά- δολοφονία του από τον ηγεμονικό λόγο, αφετέρου ήταν ένας λόγος που έβαλε συγκεκριμένα αιτήματα εκδημοκρατισμού του κράτους και της κοινωνίας με όρους του «εδώ και τώρα» και όχι μιας μελλοντικής ουτοπίας. Οι νέοι συμμετείχαν ενεργά στη διαμόρφωση των πραγμάτων, αλλά με τους δικούς τους όρους, οι οποίοι πηγάζουν από την ιδιαίτερη ζωντανή τους κοινωνική εμπειρία ως παιδιών, ως μαθητών, ως νέων.
Αναφορικά με το ερώτημα αν είχε κάποιο αποτέλεσμα η συμμετοχή των νέων στα γεγονότα η απάντηση συχνά είναι αρνητική. Η απάντηση αυτή είναι μάλλον απόρροια ενός συλλογισμού που γίνεται με απόλυτους όρους. Το σύνηθες ερώτημα συνίσταται στο αν κατάφεραν οι νέοι να προκαλέσουν μια γενικότερη ανατροπή των κοινωνικο-πολιτικών συνθηκών και να επιφέρουν βαθιές και άρα ορατές αλλαγές στην καθημερινότητά μας. Η απάντηση σε τέτοιου τύπου ερωτήματα δεν θα μπορούσε παρά να είναι αρνητική.
Ωστόσο, θα μπορούσαμε, κατά τη γνώμη μου, να στοχαστούμε τις επιπτώσεις αυτού του αγώνα σε ένα άλλο επίπεδο, με περισσότερο μετριοπαθείς και όχι απόλυτους όρους. Για να το θέσω αλλιώς, θα μπορούσαμε να στοχαστούμε με όρους του «εδώ και τώρα» και όχι μιας μελλοντικής ουτοπίας ή με όρους ενός πολιτικού δόγματος. Θα μπορούσαμε να στοχαστούμε με τους όρους της ίδιας της ζωντανής εμπειρίας των παιδιών και γενικότερα των νέων.
Αυτό που προκύπτει από τα ίδια τα λεγόμενα των πρωταγωνιστών είναι η συνειδητοποίηση ότι είναι φορείς ενός αποθέματος πολιτικής εμπειρίας:
«Πίστευαν όλοι ότι είμαστε μια γενιά απαθής, 'φυτά' που δεν μπορούσαν να αντιδράσουν. Αποδείξαμε ότι και να αντιδράσουμε μπορούμε και να αυτο-οργανωθούμε και να κάνουμε πράγματα. Ο Δεκέμβρης μας έδωσε ώθηση στη συλλογικότητα. Μας έφερε, τους μαθητές, πιο κοντά. Κάναμε τα αιτήματα περισσότερο κοινά, περισσότερο μαζικά, είδαμε κάποια προβλήματα όλοι μαζί και αυτό μας έφερε σε μια κατάσταση να τα συζητάμε μέχρι σήμερα, να ψάχνουμε τρόπους να τα αντιμετωπίσουμε και να διεκδικήσουμε, για να κάνουμε το σχολείο πιο προσιτό, πιο δημιουργικό, καλύτερο. Πολλά παιδιά που δεν ασχολούνταν μέχρι τότε με πολιτικά και κοινωνικά θέματα άρχισαν να ασχολούνταν, και για μένα αυτό είναι κέρδος. Είναι ένα βήμα παραπάνω σ’ αυτό που θέλω: έναν κόσμο πιο δίκαιο, πιο όμορφο».
(Δανάη, 16χρονη μαθήτρια, "Ελευθεροτυπία", 7 Δεκεμβρίου 2009).
Η 17χρονη Θέμις λέει: «Σίγουρα θα μιλάω και στα παιδιά μου και στα εγγόνια μου για τον Δεκέμβρη, γιατί μας άγγιξε πολύ. Ναι μεν μας σκότωσε λίγο την παιδικότητα, από την άλλη όμως ωριμάσαμε. Αντιμετωπίσαμε τις καταστάσεις. Ξέραμε τα προβλήματα της παιδείας από πριν. Αλλά τον Δεκέμβρη τα αντιμετωπίσαμε κατάματα. Τόσα παιδιά κατέβηκαν στον δρόμο, που μπορεί να μην ασχολιόντουσαν με αυτά πριν, αλλά ένιωσαν ότι κάτι δεν πάει καλά» ("Αυγή", 6 Δεκεμβρίου 2009).
Όπως λέει και ο 17χρονος Βαγγέλης: «Τα προβλήματα υπάρχουν ακόμη, αλλά ο Δεκέμβρης έδειξε ότι υπάρχουν παιδιά που μπορούν να δείξουν τη δύναμη που έχουν στα χέρια τους, δείξαμε ότι είμαστε εδώ, ότι έχουμε κάποιες ιδέες που μπορεί να διαφέρουν από τους άλλους. Ότι είμαστε σκεπτόμενοι νέοι, δεν μπορούνε να μας καθοδηγούν» ("Αυγή", 6 Δεκεμβρίου 2009)
Το ερώτημα για τις επενέργειες του αγώνα θα έπρεπε να τεθεί πρώτα και κύρια στους αγωνιζόμενους. Μία πιθανή μορφή του ίσως να ήταν η ακόλουθη: «Άλλαξε κάτι στη ζωή σου ο περσινός Δεκέμβρης;»:
«Σίγουρα δεν άλλαξαν πράγματα ριζικά στη ζωή μου... Άλλαξε όμως κάτι όσον αφορά την άποψή μου για το αν μπορώ να κάνω πράγματα. Ο Δεκέμβρης μας έδειξε ότι μπορούμε να αμφισβητήσουμε το κατεστημένο αυτό που υπάρχει» (Δήμητρα, 18χρονη, φοιτήτρια Νομικής, "Ελευθεροτυπία", 7 Δεκεμβρίου 2009).
Μπορεί λοιπόν να μην άλλαξαν σημαντικά οι ζωές τόσο των νέων όσο και οι δικές μας, ωστόσο οι νέοι έδειξαν ότι η κυριαρχία έχει όρια και ρωγμές, έδειξαν ότι η κυριαρχία δεν είναι απόλυτη, οριστική και παντοδύναμη και ότι μπορεί να αμφισβητηθεί.
* Ο Γιάννης Πεχτελίδης είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τα γεγονότα που ακολούθησαν τη δολοφονία του δεκαπεντάχρονου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από τον ειδικό φρουρό της Ελληνικής Αστυνομίας τον Δεκέμβριο του 2008 έγιναν αντικείμενο πολιτικής και κοινωνικής αντιπαράθεσης σχετικά με τη φύση και τα αίτιά τους. Το νεκρό σώμα του νεαρού Αλέξη επενδύθηκε με ποικίλες πολιτικές σημασίες. Οι σημασίες αυτές θα μπορούσαν να ταξινομηθούν από τη μία ως ένας ηγεμονικός λόγος που επιχείρησε να περιορίσει τον θάνατο του νεαρού στη σφαίρα του ιδιωτικού (π.χ. αποκλίνουσα προσωπικότητα) και του τυχαίου γεγονότος (π.χ. θάνατος από ατύχημα). Από την άλλη, ως ένας μη ηγεμονικός λόγος υπεράσπισης του νεκρού με στόχο τη διαφύλαξη του δικαιώματος στον σεβασμό προς κάθε νεκρό σώμα.
Στο πλαίσιο αυτής της κοινωνικο-πολιτικής διαμάχης αναπτύχθηκε ένας ορισμένος λόγος των μαθητών, που αφενός είχε στόχο την υπεράσπιση του νεκρού από τη δεύτερη -πολιτική αυτή τη φορά- δολοφονία του από τον ηγεμονικό λόγο, αφετέρου ήταν ένας λόγος που έβαλε συγκεκριμένα αιτήματα εκδημοκρατισμού του κράτους και της κοινωνίας με όρους του «εδώ και τώρα» και όχι μιας μελλοντικής ουτοπίας. Οι νέοι συμμετείχαν ενεργά στη διαμόρφωση των πραγμάτων, αλλά με τους δικούς τους όρους, οι οποίοι πηγάζουν από την ιδιαίτερη ζωντανή τους κοινωνική εμπειρία ως παιδιών, ως μαθητών, ως νέων.
Αναφορικά με το ερώτημα αν είχε κάποιο αποτέλεσμα η συμμετοχή των νέων στα γεγονότα η απάντηση συχνά είναι αρνητική. Η απάντηση αυτή είναι μάλλον απόρροια ενός συλλογισμού που γίνεται με απόλυτους όρους. Το σύνηθες ερώτημα συνίσταται στο αν κατάφεραν οι νέοι να προκαλέσουν μια γενικότερη ανατροπή των κοινωνικο-πολιτικών συνθηκών και να επιφέρουν βαθιές και άρα ορατές αλλαγές στην καθημερινότητά μας. Η απάντηση σε τέτοιου τύπου ερωτήματα δεν θα μπορούσε παρά να είναι αρνητική.
Ωστόσο, θα μπορούσαμε, κατά τη γνώμη μου, να στοχαστούμε τις επιπτώσεις αυτού του αγώνα σε ένα άλλο επίπεδο, με περισσότερο μετριοπαθείς και όχι απόλυτους όρους. Για να το θέσω αλλιώς, θα μπορούσαμε να στοχαστούμε με όρους του «εδώ και τώρα» και όχι μιας μελλοντικής ουτοπίας ή με όρους ενός πολιτικού δόγματος. Θα μπορούσαμε να στοχαστούμε με τους όρους της ίδιας της ζωντανής εμπειρίας των παιδιών και γενικότερα των νέων.
Αυτό που προκύπτει από τα ίδια τα λεγόμενα των πρωταγωνιστών είναι η συνειδητοποίηση ότι είναι φορείς ενός αποθέματος πολιτικής εμπειρίας:
«Πίστευαν όλοι ότι είμαστε μια γενιά απαθής, 'φυτά' που δεν μπορούσαν να αντιδράσουν. Αποδείξαμε ότι και να αντιδράσουμε μπορούμε και να αυτο-οργανωθούμε και να κάνουμε πράγματα. Ο Δεκέμβρης μας έδωσε ώθηση στη συλλογικότητα. Μας έφερε, τους μαθητές, πιο κοντά. Κάναμε τα αιτήματα περισσότερο κοινά, περισσότερο μαζικά, είδαμε κάποια προβλήματα όλοι μαζί και αυτό μας έφερε σε μια κατάσταση να τα συζητάμε μέχρι σήμερα, να ψάχνουμε τρόπους να τα αντιμετωπίσουμε και να διεκδικήσουμε, για να κάνουμε το σχολείο πιο προσιτό, πιο δημιουργικό, καλύτερο. Πολλά παιδιά που δεν ασχολούνταν μέχρι τότε με πολιτικά και κοινωνικά θέματα άρχισαν να ασχολούνταν, και για μένα αυτό είναι κέρδος. Είναι ένα βήμα παραπάνω σ’ αυτό που θέλω: έναν κόσμο πιο δίκαιο, πιο όμορφο».
(Δανάη, 16χρονη μαθήτρια, "Ελευθεροτυπία", 7 Δεκεμβρίου 2009).
Η 17χρονη Θέμις λέει: «Σίγουρα θα μιλάω και στα παιδιά μου και στα εγγόνια μου για τον Δεκέμβρη, γιατί μας άγγιξε πολύ. Ναι μεν μας σκότωσε λίγο την παιδικότητα, από την άλλη όμως ωριμάσαμε. Αντιμετωπίσαμε τις καταστάσεις. Ξέραμε τα προβλήματα της παιδείας από πριν. Αλλά τον Δεκέμβρη τα αντιμετωπίσαμε κατάματα. Τόσα παιδιά κατέβηκαν στον δρόμο, που μπορεί να μην ασχολιόντουσαν με αυτά πριν, αλλά ένιωσαν ότι κάτι δεν πάει καλά» ("Αυγή", 6 Δεκεμβρίου 2009).
Όπως λέει και ο 17χρονος Βαγγέλης: «Τα προβλήματα υπάρχουν ακόμη, αλλά ο Δεκέμβρης έδειξε ότι υπάρχουν παιδιά που μπορούν να δείξουν τη δύναμη που έχουν στα χέρια τους, δείξαμε ότι είμαστε εδώ, ότι έχουμε κάποιες ιδέες που μπορεί να διαφέρουν από τους άλλους. Ότι είμαστε σκεπτόμενοι νέοι, δεν μπορούνε να μας καθοδηγούν» ("Αυγή", 6 Δεκεμβρίου 2009)
Το ερώτημα για τις επενέργειες του αγώνα θα έπρεπε να τεθεί πρώτα και κύρια στους αγωνιζόμενους. Μία πιθανή μορφή του ίσως να ήταν η ακόλουθη: «Άλλαξε κάτι στη ζωή σου ο περσινός Δεκέμβρης;»:
«Σίγουρα δεν άλλαξαν πράγματα ριζικά στη ζωή μου... Άλλαξε όμως κάτι όσον αφορά την άποψή μου για το αν μπορώ να κάνω πράγματα. Ο Δεκέμβρης μας έδειξε ότι μπορούμε να αμφισβητήσουμε το κατεστημένο αυτό που υπάρχει» (Δήμητρα, 18χρονη, φοιτήτρια Νομικής, "Ελευθεροτυπία", 7 Δεκεμβρίου 2009).
Μπορεί λοιπόν να μην άλλαξαν σημαντικά οι ζωές τόσο των νέων όσο και οι δικές μας, ωστόσο οι νέοι έδειξαν ότι η κυριαρχία έχει όρια και ρωγμές, έδειξαν ότι η κυριαρχία δεν είναι απόλυτη, οριστική και παντοδύναμη και ότι μπορεί να αμφισβητηθεί.
* Ο Γιάννης Πεχτελίδης είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου